Als ik de trappen oploop van het Stedelijk Museum hoor ik al het piepen en knarsen van de werken van bewegende machines. Het is het bijzondere Machinespektakel van de Zwitser Jean Tinguely (1925-1991).

Tinguely stond aan wieg van bewegende kunst

Als beginnend kunstenaar raakte Tinguely geïnspireerd door beroemde kunstenaars als Malevich, Kandinsky en Miró.  Eigenlijk mist hij bij hun werk een aspect, namelijk het element ‘beweging’. En dus voegde hij aan zijn abstracte schilderijen een kleine electromotor toe. Daardoor ontstonden unieke kunstwerken, zoals automaten, wandreliëfs en sculpturen van ijzerdraad. En zo stond Jean Tinguely aan de wieg van de kinetische kunst in de jaren vijftig.

De kunst moest naar de mensen worden gebracht

Jean Tinguely hield van mensen om zich heen. Met een aantal vrienden werkte hij ook samen. Zo formeerde hij in 1960 de Nouveau Réaliste. Een groep Franse kunstenaars die verwant waren aan de Pop-art-beweging; zij zetten zich af tegen het abstract expressionisme. Niet meer het museum als elitaire plek voor kunstwerken maar de kunst moest naar de mensen worden gebracht. Desnoods op straat.

Samen met Niki de Saint-Phalle in liefde en kunst

Jean ontpopt zich niet alleen zakelijk als een verbinder. Met zijn vrouw, kunstenares Eva Aeppli, komt hij in contact met het jonge Franse model Niki de Saint-Phalle en haar man. Na een tijdje blijkt dat de beide paren van elkaars partner houden en vanaf dat moment zijn Jean en Niki een stel. Ze werken de rest van hun leven ook samen aan projecten en worden daarom de ‘Bonnie & Clyde van de kunst’ gedoopt. Een stel dat nogal eens tegen stenen huisjes trapt. Niki wordt bekend om haar grote Nana-figuren, vrouwenbeelden beschilderd in felle kleuren. Samen met Jean maakt ze de Cyclop, die ook in deze tentoonstelling is te zien.

Van fijn draad naar groot en stoer

De machines zijn gemaakt van schroot en afvalmateriaal uit de consumptiemaatschappij en vaak slordig in elkaar gezet. Ze dienen geen nut of doel. Aangezet door het publiek door middel van een rode knop ratelen, schokken, bewegen ze driftig heen en weer en maken veel lawaai en soms ook rook. Een waar spektakel. Het mooie van deze verzameling machines, films, foto’s, tekeningen en archiefmateriaal is dat heel duidelijk de artistieke ontwikkeling van de kunstenaar schetst. Van fijne draadsculpturen naar steeds grotere en stoerdere werken. Van licht en vrolijk, als ontdekker van de bewegende kunst, naar zwaar en ernstig; de fascinatie van de man voor vergankelijkheid.

Weer even kind door Tinguely

Maar vooral wordt de bezoeker door Tinguely uitgedaagd om weer even kind te zijn. Tijdens zijn leven organiseert Tinguely al de mogelijkheid voor het publiek om te schieten op met verf gevulde zakjes of te fietsen op een tekenende fietsmachine. Het museum als kermis, een ongekende sensatie die door fotograaf Ed van der Elsken in 1962 wordt vastgelegd in de film Dylaby, 1962.

Er wordt ook na zijn dood nog steeds naar Tinguely gevraagd

In 1991 is Tinguely overleden maar in het Stedelijk constateert men dat hij nog lang niet is vergeten. De meest opgevraagde documentatie gaat over de 2 tentoonstellingen, waaraan hij deelnam; Bewogen Beweging in 1961 en Dylaby in 1962. Het legde de kiem voor de verzameling van 30 Tinguely-machines van het Stedelijk. Bij hoge uitzondering heeft het Tinguely-museum in Basel voor het retrospectief ook de sculptuur Mengele-Todendanz uit 1986 in bruikleen gegeven. Uniek om deze hele verzameling van machineriën, 25 jaar na zijn dood, in een overzichtstentoonstelling in het Stedelijk t/m 5 maart 2017 te kunnen zien.

Geniet van een lezing of een begeleid bezoek aan het Stedelijk

Als voorbereiding op een bezoek aan de tentoonstelling Machinespektakel kunt u een lezing volgen bij Kunst uit Zeist. Maar u kunt ook een bezoek brengen aan het Stedelijk onder begeleiding van Kunst uit Zeist. Dan krijgt u tegelijkertijd een toelichting op de inspiratiebronnen van Tinguely, die onderdeel uitmaken van de vaste collectie van het Stedelijk.

U kunt zich aanmelden voor, zowel de kunstlezing, als de excursie naar het Stedelijk door Kunst uit Zeist: lezing op  21 februari 2017 van 10-12 uur in het Binnenbos, Hoog Kanje 186-h in Zeist. Excursie: 24 februari 2017 van 11-13 uur in het Stedelijk Museum Amsterdam (start bij de kassa). Speciale Meerdanvijftig-combiprijs: € 20 pp. (excl. museumentree). Lezing los: € 10 pp. Excursie los: € 15 pp. Aanmelden: kunstuitzeist@casema.nl of 06-50489752.