Tot 1 april is in de Nieuwe Kerk in Amsterdam de Grote Indonesië-tentoonstelling te zien. Dat ‘grote’ in de titel is zeker terecht. De tentoonstelling omvat geschiedenis, cultuur, geografie en maatschappij van het enorme eilandenrijk. Een bezoek aan de tentoonstelling verruimt je blik voorbij de koloniale geschiedenis, constateert Karin de Lange. En kijk dan meteen naar de nieuwste ‘Indonesië’film: Indië verloren.

Ongekend bekend

Er is de laatste tijd veel aandacht voor Indonesië, dat voor velen ongekend bekend is. Niet zo verwonderlijk want dit jaar is het 75 jaar geleden dat Nederland de kolonie, bekend als Nederlands-Indië officieel opgaf. Speelfilms als De Oost en televisieseries als Indonesië roept! en Geboeid-terug naar Indonesië maken het mogelijk een wat genuanceerdere kijk op het koloniale verleden te krijgen. Ook de discussie over het slavernijverleden speelt daar een rol in. Op dit moment draait in de bioscoop opnieuw een documentaire: ‘Indië verloren….‘ over de politionele acties, de benaming van Nederland voor deze strijd.

Indië verloren….

Hoe reageerde de wereld op de pogingen van Nederland de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië de kop in te drukken? In Soo Radstake, de regisseur van de documentaire, vroeg zich af waar de term ‘politionele acties’ vandaan kwam. Hij stuitte op de Nederlandse gezant bij de VN, Eelco van Kleffens. Hij verdedigde namens de Nederlandse regering de strijd voor het behoud van Indonesië in een vergadering van de VN. Uit de documentaire blijkt dat de Britse en Amerikaanse druk op Nederland om Indonesië onafhankelijk te verklaren groot was. De achteraf nodeloze strijd van Nederland heeft veel slachtoffers gemaakt onder de bevolking. Het bloedbad bij Rawagede is daarvan een voorbeeld. De documentaire toont veel nieuwsbeelden en interviewt betrokkenen. Opvallend hoe de geïnterviewde historici soms het antwoord schuldig blijven of veel woorden nodig hebben om niets te zeggen. In Soo Radstake heeft er bewust niet in geknipt.

Filmtrailer van ‘Indië Verloren’, uitgebracht door Periscoop Film.

Indonesië nu

Ondanks al deze aandacht voor de koloniale geschiedenis blijft Indonesië toch ongekend in Nederland. Wat weten we eigenlijk van dit enorme rijk? De Grote Indonesië-tentoonstelling begint met een overzicht van de geografie, bevolking en economie van het land met grote borden met foto’s en informatie. Daarna besteedt een grote ruimte aandacht aan de natuur, dieren en planten, van Indonesië en het klimaat. Indonesië kent actieve, gevaarlijke vulkanen die aan de ene kant gevaar voor de bevolking opleveren maar ook voor de grote vruchtbaarheid van de grond zorgen. Verder kent Indonesië veel bodemschatten zoals olie en rubber die het land welvaart verschaffen. De biodiversiteit is in dit op één na grootste gebied dat uit regenwouden beslaat, enorm.

Indonesië vroeger

In de volgende ruimte in de Nieuwe Kerk komt de geschiedenis aan bod. Niet alleen van de vier eeuwen dat Nederland de dienst uitmaakte in Indonesië. Maar er is nog veel meer te vertellen over het verleden van het enorme eilandenrijk en de vele handelsrelaties. Er werden bijvoorbeeld al drie eeuwen voor Christus producten uitgewisseld met China en India. Tempels als de Borobodur en Prambanan getuigen hiervan. Tot in de 16e eeuw Jan Pieterszoon Coen met harde hand de Portugezen verdreef van de Banda-eilanden. Daarvoor moest hij wel de bevolking op de eilanden bijna volledig uitmoorden.

Aandacht voor de natuur in Indonesië.
Historisch beeld van Ganesha, god van de hindoes.
Prachtige cultuurschatten als deze wajangpop zijn er in de Nieuwe Kerk in Amsterdam te zien.

Verschillende culturen

Bezoekers kunnen zich vergapen aan de vele cultuurschatten die te zien op de Grote Indonesië-tentoonstelling. Zoals wajangpoppen, muziekinstrumenten, krissen, sieraden en batikstoffen. Het geeft een beeld van de culturele verscheidenheid. Dat hangt samen met de enorme oppervlakte van het land: ruim 14.000 eilanden, waarvan er 6000 worden bewoond. En niet te vergeten verschillende godsdiensten. Moslims vormen inmiddels met zo’n 85 procent tegenwoordig de grootste groep maar voor de 16de eeuw telde het land voornamelijk hindoes en boeddhisten. Daarnaast vormen protestanten en katholieken een kleine minderheid.

Persoonlijke verhalen

In de Nieuwe Kerk komen ook de verhalen aan bod. Onder andere bekende Nederlanders met een Indische achtergrond vertellen over verschillende aspecten van het leven van Nederlanders in de toenmalige kolonie. Zoals acteur en schrijver Thom Hoffman. Er wordt verteld over de baboes, die voor de Nederlandse kinderen zorgden. Nieuw is de aandacht voor de ‘njai’ in het Nederlands-Indië. Door gebrek aan Nederlandse vrouwen om mee te trouwen, namen de soldaten en plantagehouders een inlandse vrouw in huis. Hoewel het was verboden, werd het later uit nood toegestaan. Naast echte liefde ging het hier ook vaak om slavernij.

Audiotour

Juist die persoonlijke verhalen geven kleur aan de voorwerpen en de foto’s van de Grote Indonesië-tentoonstelling. Dus als je gaat kijken: neem vooral de audiotour mee!

Meer lezen

Eerder schreven we op Meerdanvijftig.nl over de televisieserie gepresenteerd door Hans Goedkoop, Indonesië Roept, nog te zien op NPOStart. Daarnaast besteedden we ook aandacht aan de Molukkers die na de onafhankelijkheid naar Nederland kwamen. Marlies Mielekamp schreef er een mooi boek over: Kazernekind. Stella Ruisch tipte ook het mooie ‘Pulang‘. Deze Telefilm is ook nog te zien bij NPOStart.

Alle foto’s: ©Glenda Westzaan