Sinds vorige week draait in de Nederlandse bioscopen ‘Leonie, actrice en spionne’. Een bijzondere  film, niet alleen vanwege het onderwerp maar ook vanwege de manier waarop  Annette Apon het verhaal in beeld heeft gebracht. Aanleiding voor Karin de Lange, al jaren een fan , de filmmaakster te interviewen.

Eye mooie plek om Annette Apon te ontmoeten

De zon schijnt, bij wijze van uitzondering in deze sombere, te warme winter, door de glazen gevel van het filmmuseum Eye In Amsterdam. Het maakt het uitzicht op het Centraal Station met de erboven uitstekende torentjes extra betoverend. Een mooie plek voor een gesprek met filmmaakster Annette Apon naar aanleiding van haar nieuwste film ‘Leonie, actrice en spionne’. Ze oogt een beetje streng bij het kennismaken en kijkt me eerst niet aan. Als we eenmaal in gesprek raken over de film verandert dat. Ze formuleert dan wel zorgvuldig maar af en toe breekt er ook een glimlach door…

Filmmuseum Eye in Amsterdam passend decor voor interview.

Archiefbeelden van filmmuseum Eye

Het Eye is inmiddels bijna het tweede huis geworden van Annette Apon. Voor haar nieuwste film bracht ze uren door in het filmarchief van het museum. Ook haar twee voorgaande films, ‘Droom en daad’ over dichteres Henriëtte Roland Holst en ‘Ik wil gelukkig zijn’ over actrice en cabaretière Fien de la Mar bestaan uit archiefbeelden.

Fien de la Mar in ‘Ik wil gelukkig zijn.’

Fien de la Mar en Leonie Brandt waren beiden actrice en flamboyante persoonlijkheden. Henriëtte lijkt daar wat bleek tegen af te steken. Annette Apon veert op: “Henriëtte Roland Holst was een even goed uitzonderlijk als succesvol dichteres in een tijd waarin dat in haar milieu beslist ongepast was. En het was even uitzonderlijk dat zij zich als vrouw tot  revolutionair ontwikkelde en ontmoeting had met Leon Trotsky, een van de leiders van de Russische revolutie.”

Trailer van ‘Droom en daad’

Uitzonderlijke vrouwen

Of het nu gaat over Henriëtte Roland Holst, Fien de la Mar of over haar laatste onderwerp Leonie Brandt; Annette Apon verdiept zich vol overgave in alle facetten van hun bestaan. “Het zijn alle drie vrouwen die door hun manier van leven ingaan tegen de verwachtingen die aan hen worden gesteld,” ziet ze de overeenkomsten. Uitzonderlijke vrouwen, net als Annette Apon zelf. Sinds haar eerste succesvolle speelfilm ‘Golven’ in 1982 is ze bijna veertig jaar onafgebroken in de Nederlandse filmwereld werkzaam. In die jaren kwam het feminisme op gang maar waren vrouwelijke filmmakers in Nederland nog een uitzondering. In de jaren tachtig had ze alleen Mady Saks, Nouchka van Brakel en Marleen Gorris als collega’s. Inmiddels is ruim veertig procent van de Nederlandse regisseurs vrouw.

Filmmaken in Nederland een utopie

Dat Annette voor een opleiding aan de filmacademie koos, lag in het verlengde van het beroep van haar ouders. Beiden kwamen uit de theaterwereld en werkten later als hoorspelacteurs. Haar vader schreef zelf ook hoorspelen. “Mijn ouders vonden het prachtig dat ik voor film koos”, vertelt ze. “Toen ik op de academie begon, was de Nederlandse filmwereld klein.  De directeur waarschuwde ons dat film maken in Nederland bijna een utopie was. Het beste konden wij ons toeleggen op het maken van bedrijfsfilms.”

Idealisme

Dat stond het idealisme van de studenten niet in de weg. Met medestudenten richtte Annette Apon  het tijdschrift Skrien op. In 1974 richtte ze met anderen het collectief Amsterdams Stadsjournaal op waarvoor ze verscheidene korte documentaires maakte. Documentaires over de vele nieuwe bewegingen die in Amsterdam opkwamen. Zij wilde niet alleen gewag van ze maken maar ook op een vernieuwende manier.

Nieuwe stijl

Zo werd haar debuut ‘Golven’ uit 1982, de eerste speelfilm naar een boek van Virginia Woolf, spraakmakend. Inspiratie voor de film vond ze bij internationale voorbeelden als Agnes Varda en Chantal Akerman. In ‘Golven’ wordt het verhaal verteld van zes mensen in een vriendengroep die samen opgegroeid zijn. Het boek bestaat uit de gedachten van deze personages met hier en daar een aanwijzing naar de situatie waarin de gedachten ontstaan. Geen gemakkelijke opgave om in beeld te brengen.

Louis Andriessen maakte de muziek voor het spraakmakende ‘Golven’ uit 1982

Annette Apon liet acteurs en actrices deze gedachten uitspreken in een repetitielokaal, tijdens het uitzoeken van de kleding en tijdens een diner. Het diner vormt de finale van de film. De ‘hoofdstukken’ van de film worden gescheiden door beelden van golven. Waar in de gesproken tekst wordt verwezen naar Engeland, zie je als contrast beelden van Amsterdam. De sfeer van de jaren dertig uit het verhaal van Virginia Woolf wordt opgeroepen door een oude foto van kinderen die spelen op het strand en door stukjes archiefbeeld. In ‘Golven’ worden die mondjesmaat gebruikt in tegenstelling tot haar drie laatste films waarbij de archiefbeelden de hoofdrol spelen.  

Verschil tussen horen en zien moet prikkelen

“Ik wil dat de kijker zelf zijn eigen verhaal vormt,” legt Annette Apon uit. “Wat je ziet en wat je hoort in mijn films zijn twee verschillende dingen. Daaruit maakt iedereen zijn eigen film. Dat vind ik zelf het meest interessant.” Het verschil tussen de voice-over en de beelden vormt een contrast dat de fantasie van de kijker moet prikkelen.

Op zoek naar filmstukjes die aandacht vasthouden

Waar ‘Golven’ vooral lange shots laat zien, bestaat Leonie juist uit korte shots. “Het verhaal vraagt om meer vaart en bestaat uit meer verwikkelingen,” verklaart Annette het verschil. Naast de langere fragmenten in Leonie heeft ze gebruik gemaakt van ultrakorte stukjes film uit het Bits and Pieces-archief van de collectie van het filmmuseum. “Ik zocht voor ‘Leonie’ in dit archief naar beelden die een associatie hebben met wat er op dat moment door de voice-over verteld wordt. Dat zoekproces was soms ingewikkeld omdat er haast geen materiaal met een voor de hand liggende scène te vinden viel. Ook moest ik goed opletten dat de verschillende stukjes film goed op elkaar aansloten en even interessant waren om de aandacht van de kijker vast te houden in dit spionageverhaal.”

‘Leonie, actrice en spionne’ gebaseerd op archiefbeelden.

‘Leonie’ in veel steden te zien

En nu is dan het oordeel aan de filmkijker. Annette Apon vertelt trots dat ‘Leonie, actrice en spionne’ in maar liefst drie bioscopen in Amsterdam draait. Verder is ‘Leonie’ ook te zien in o.a. Rotterdam, Haarlem, Den Haag, Utrecht. “Maar ook  in Maastricht.” En dat vindt de filmmaakster vooral leuk omdat Leonie uit een Duits dorpje kwam over de grens bij Limburg en daar na de Tweede Wereldoorlog ook gewoond heeft.

Meer lezen over bijzondere films? Meerdanvijftig.nl besteedde eerder aandacht aan de beroemde Spaanse regisseur Bunuel en het boeiende kunstproject Loving Vincent