Drijvende tuinen: herontdekte groene juweeltjes in de stad

19 juli is het 90 jaar geleden dat Robert Jasper Grootveld werd geboren. Nederlands bekendste provo is de bedenker van vlotten met bomen en planten in stedelijke wateren; drijvende tuinen. Ter ere van zijn geboortedag zullen buurtbewoners zijn ‘erfenis’ de drijvende tuinen van het Y-land aan de gemeente Amsterdam presenteren.

De provo’s waren niet alleen opstandige jongeren die in de jaren zestig de maatschappelijke orde wilden omver werpen. Ze stonden ook aan de wieg van vernieuwingen, zoals de witkar, en drijvende tuinen. Fietsend door Amsterdam zag ik deze vlotten met bomen en planten langs de waterkant. Het maakte mij nieuwsgierig naar het verhaal erachter. Het idee blijkt al eeuwenoud en duikt sindsdien regelmatig in delen van de wereld op.

De erfenis van Jasper Grootveld

Zoals in Amsterdam. Daar verschenen in 1979 de eerste drijvende tuinen. Die waren gemaakt van piepschuimblokken, verpakt in plastic. Daarom heen stoere, geknoopte netten en beplant met bloemen, bomen en struiken. Vandaag de dag kun je aan de Zeeburgerkade achter het Instituut voor Internationale Sociale Geschiedenis, nog steeds een aantal van deze drijvende tuintjes aan een steiger zien liggen. Maar de voorgeschiedenis gaat eeuwen terug.

Van de Azteken tot de bewoners van Mexico Stad

Chinampa’s heetten de drijvende tuinen van de Azteken in Zuid-Amerika. Het woord betekent ‘vierkant van riet’. Ze bestonden uit een vlechtwerk van rietstengels besmeerd met modder. De vlotten werden verankerd met wilgen die wortel schoten. Ze ontstonden door gebrek aan grond om voedsel te verbouwen. Voordeel was, dat ze niet hoefden te worden bevloeid. En ze leverden wel drie tot vier oogsten per jaar. De tuinen waren 91 meter lang en 9 meter breed. Op last van de Spanjaarden werden ze echter na hun komst naar Zuid-Amerika vernietigd. Gelukkig niet allemaal.

Xochimilco

In een hoekje van het Texcocomeer, ten noordoosten van Mexico-stad zijn drijvende tuinen blijven bestaan. Sinds 1987 behoren ze tot Unesco-werelderfgoed. Het is een groot gebied in Xochimilco van 796 drijvende tuintjes en kanaaltjes. Het is nu vooral een toeristische bestemming die je in talrijke kleurige bootjes kunt bezoeken. Inmiddels bestaan de tuinen voor een groot deel uit bloemen in plaats van gewassen.

Drijvende tuinen maken ook Amiens tot ‘groen Venetië’

Niet alleen in Mexico, ook in Frankrijk zijn drijvende tuinen inmiddels een bezienswaardigheid. Amiens verwierf er zelfs de titel ‘Groen Venetië’ door. Naast de drijvende tuinen in de vele kanalen die de stad rijk is, zijn er ook drijvende markten, hortillonnages. Je kunt zelf testen hoe sterk de vlotten zijn, waarop ze worden gehouden! In de zomer is er een kunst- en tuinfestival. Dat maakt de stad van Jules Verne een bezoek meer dan waard. Ik maak dit jaar een omweg naar Zuid-Frankrijk om ze te kunnen bezoeken.

Drijvende tuintjes in Amsterdam

Ook de vlotten in Amsterdam kunnen wel 500 kilo per vierkante meter dragen. Aan de Zeeburgerkade vormen ze een imposant gezicht. Naast de grote en historische drijvende tuin ‘De oceaan’ liggen er de ‘Wilde Tuin’, ‘Tuin van de Tuinman’ en ‘Yuppie-management’. Op de ‘Oceaan’ groeien zelfs een aantal bomen, waaronder een vijg en een els. Ze worden nu in stand gehouden door Arno Baan, die het vlotten bouwen leerde van Jasper Grootveld.

Het Y-land

Behalve leerling Arno Baan raakte ook bovenbuurman Arie Taal geïnspireerd door Jasper Grootveld. Hij is de initiatiefnemer van het eilandenrijk ‘Het Y-land‘ in het water van de Nieuwe Vaart tussen de Wittenburgergracht en de Hoogte Kadijk in Amsterdam, vlakbij de brug De Pelikaan. Op de website is mooi te zien hoe de vlotten worden gemaakt. Het project krijgt steun van de gemeente gesteund als buurtinitiatief dat bewoners bij elkaar brengt. De drie tuinen zijn vernoemd naar de bedenker en heten ‘Robert’, ‘Jasper’ en ‘Grootveld’.

Drijvende tuinen in Gouda

De drijvende tuinen hebben ook hun weg gevonden naar andere Nederlandse steden. In Gouda vind je moerastuintjes in het water van de Kattensingel. Wellicht kunnen de Amsterdamse vlottenbouwers bij Goudse collega’s hun licht opsteken. Want de de vlotten zijn er gemaakt van kokosmatten. En bedoeld om de waterkwaliteit en de visstand te verbeteren.

Milieuvriendelijk?

Groene drijvende tuinen voorzien in een behoefte en je zou ze al snel als milieuvriendelijk kwalificeren. Ware het niet dat de vlotten in Amsterdam zijn gemaakt van piepschuim. Weliswaar gerecyclede plastics maar het blijven plastics. Daardoor verbood de gemeente vorig jaar bijna het te water laten van het Y-land. Vanwege het gevaar dat microplastics uit de vlotten spoelen. Maar het argument dat de drijvende tuinen het watermilieu in de sterk vervuilde Nieuwe Vaart juist helpt te verbeteren, heeft uiteindelijk zwaarder gewogen. En zo ligt het Y-land er dit jaar feestelijk bloeiend bij.

Meer lezen over tuinen

Karin de Lange schreef eerder over de tuinen van Piet Oudolf. Ze heeft zelf ook een eigen kijk op tuinen. Dat bleek wel uit haar verhalen ‘Heb uw onkruid lief’ en ‘Verrassende thee uit eigen tuin.‘ In alle seizoenen kun je genieten van de mooie tuinen van Mien Ruys, schreef Wiette van Klingeren. Zin om zelf de tuin aan te pakken, laat je inspireren door de serie die zij schreef ‘Tegel eruit, groen erin. Liefhebber van vogels in de tuin? Brigitte Leferink gaf onlangs 7 tips om deze vogelvriendelijk te maken.

Foto’s: ©Karin de Lange (tenzij anders vermeld)