Elke week geven we op Meerdanvijftig.nl een tip om op het scherm naar te kijken. Karin de Lange zag twee films in de bioscoop die haar niet onberoerd hebben gelaten: Supernova en The Father, prachtige films over dementie. 

Moeilijkste fase dementie voor de diagnose

Ieder uur komen er in Nederland 5 mensen met dementie bij. Als doodsoorzaak heeft dementie hartfalen en longkanker zelfs al gepasseerd, staat op de website van Alzheimer Nederland te lezen. Het duurt echter ongeveer een jaar voordat de diagnose is gesteld. Over die schrijnende levensfase gaan zowel Supernova, met glansrollen van Colin Firth en Stanley Tucci, als The Father. Voor zijn rol als de vader in de laatste film kreeg Anthony Hopkins een Oscar. Het zijn niet de eerste films over dementie. In 1988 verfilmde Hedy Honigmann al het succesvolle boek van J. Bernlef Hersenschimmen. Voor het eerst werd daarin het onderwerp dementie benaderd vanuit de mens die eraan lijdt.

Supernova tussen vrijheid en veiligheid

In Supernova draait het om een homostel dat lang bij elkaar is. We treffen ze in het begin van de film als ze samen in de camper op reis zijn en ruziën of ze kaarten gebruiken om de weg te vinden of Google Maps. Het is één van de subtiele voorbeelden waarin duidelijk wordt dat dementie de geest van één van de twee begint aan te tasten. De manier om je weg te vinden met Google Maps is iets nieuws dat je moet leren. En juist dat is moeilijk als je begint te dementeren. Met de kaarten heeft Tusker trouwens ook moeite. Hij begrijpt ze niet meer.

Sam moet accepteren dat hij Tusker verliest

Je leeft mee met Sam (Colin Firth) en Tusker (Stanley Tucci) bij het verergeren van Tuskers dementie. Vooral omdat Tusker merkt dat steeds meer dingen hem ontglippen en zich bewust is van zijn dementie. Dit is het moeilijkste stadium, want waar trek je de grens om de vrijheid van je geliefde te beknotten voor diens eigen veiligheid? Hoe ga je ermee om als je steeds minder kan onthouden en je denken chaotisch wordt? Het accent ligt op de worsteling van Sam om te accepteren dat hij de Tusker die hij kent aan het verliezen is.

The Father

Anthony Hopkins won zijn tweede Oscar voor zijn hoofdrol in deze film. Bij de recensies van deze film gaat de aandacht uit naar hoe hij vorm gaf aan deze hoofdrol. De film laat letterlijk zien hoe het in het hoofd van ‘vader’ toegaat. Hij herkent mensen niet meer, ziet ze voor anderen aan; hij haalt door elkaar wat hem verteld is. De film maakt vooral duidelijk hoe verwarrend het is, als je in je dementie moet verhuizen. Dat kan vaak niet anders, omdat thuis blijven niet meer veilig is. Hoe hou je al die omgevingen zoals je eigen huis, het huis van je dochter en de kamer van het verzorgingshuis uit elkaar? Anthony Hopkins laat je vooral zijn angst en verwarring meevoelen. Subtiel op de achtergrond maar supermooi weergegeven is de wanhoop en liefde van zijn dochter die dagelijks de botsing voelt tussen zorg, werk en echtgenoot. Daarbij toont ‘vader’ ook niet veel dankbaarheid, maar verwijt haar van alles en klaagt dat hij zijn andere dochter te weinig ziet. De focus ligt bij ‘de vader’ en het blijft onduidelijk hoe het nu met zijn dochters huwelijk gaat of ging. Omdat je met ‘vader’ meeleeft, zijn de wendingen in het leven van zijn dochter niet chronologisch maar bepaald door de momenten dat hij heden en verleden door elkaar haalt. Niets is meer wat het lijkt. Ik begreep de achterdocht naar alles en iedereen van een dementerende ineens een stuk beter.

Zowel ‘Supernova’ als ‘The Father’wordt in Nederland uitgebracht door Cinéart.

Eerste in films over dementie: Hersenschimmen

Ik kan het niet laten om hier Hersenschimmen te vermelden. Bernlef schreef dit prachtige boek in 1984. Het gaat om hoe iemand het dementeren beleeft, het verlies van geheugen en geordend denken? Het boek werd in 1988 door niemand minder dan Heddy Honigmann verfilmd. Ze maakt gebruik van monologen van de hoofdpersoon in contrast met de omgeving en laat zo het uit elkaar vallen van de vertrouwde omgeving en gedachtewereld van de hoofdpersoon zien. Niemand minder dan Joop Admiraal ging Anthony Hopkins voor met zijn rol als dementerende man. De film is nog steeds populair en het boek staat op de Nederlandse leeslijst. Het vervult me met trots dat zo bijna veertig jaar geleden Nederland dementie al op de kaart zette. Het boek is nog te krijgen op Bol.com en de film kan je nog zien bij de Online Bibliotheek.

Een stukje uit de film ‘Hersenschimmen’ van Hedy Honigmann (1988).

Meer kijktips

Vorige week schreef Stella Ruisch over de spannende breinbreker De Veroordeling. Brigitte Leferink tipte het nieuwe seizoen van Matthijs draait door. Muziek staat ook centraal in de mooie docu’s Le régard de Charles en Tina. Toch liever iets spannenders? Op Netflix zag Brigitte The Serpent en tipte Wendy Voois Peaky Blinders.