Amsterdams én New Yorks verleden

Sinds kort ben ik volger van een Facebookpagina over Amsterdams verleden. En zo zie ik een foto in 1914 gemaakt voor het tijdschrift ‘Het leven’. Een vrouw die met haar man en 6 kinderen woont in een vochtige kelder. Nu, ruim een eeuw later wordt voor die zelfde ruimte in de Nieuwe Spiegelstraat tegen de 10.000 euro per vierkante meter gerekend. De ‘modale’ Amsterdammer wordt zo verdreven uit het centrum van de hoofdstad. Hetzelfde gebeurt in de wijk Harlem in New York, constateert Sherman De Jesus in zijn documentaire  ‘The Photograph’ , die sinds vorige week in de bioscoop draait.

Tegen de tijdgeest in, protesteren zwarte bewoners in de documentaire bij de gesloten -en aan een projectontwikkelaar beloofde- kerk. Generaties lang bezochten ze er de diensten. Verbouwde en duurdere appartementen gaan naar rijkere, witte New Yorkers. Harlem is voor hen wat de Amsterdamse binnenstad voor welvarende Nederlanders is.

Foto van grootvader Juan de Jesus rode draad

Sherman de Jesus filmt wat er is overgebleven van de rijke cultuur die de verschillende zwarte bevolkingsgroepen begin vorige eeuw naar Harlem brachten. Hij doet dat aan de hand van de foto die zijn grootvader er in de jaren twintig. Dat was precies in de periode dat de donkere bevolking van Harlem voor het eerst zelfbewust werd. Hun dans, mode, muziek, zetten de toon tijdens de ‘Harlem Renaissance’ in New York. En fotograaf James van der Zee die ook grootvader Juan portretteerde,  legde het met zijn camera vast.

Opvallende overeenkomst

Foto’s van gezinnen, mannen, vrouwen passeren in ‘The Photograph’ de revue. Opvallend dat ze juist in niéts afwijken van dezelfde foto’s uit het tijdsgewricht van witte mensen. Ze poseren voor klassieke pilaren, in uniform, de borst, de kin fier vooruit. In werkelijkheid was er natuurlijk wel een enorm verschil tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Zwarte mensen mochten bijvoorbeeld wél optreden in de beroemde Cotton Club in hetzelfde Harlem maar als publiek waren ze er niet welkom.

James van der Zee

Van zijn grootvader Juan komen we in ‘The Photograph’ als kijker niet veel te weten maar van zijn fotograaf des te meer. Kunstkenners, fotografen die in het voetspoor van James van der Zee zijn getreden schetsen het – vooral romantische maar ook trotse- beeld van Harlem. Tot en met de kapper die door Sherman wordt gevraagd om zijn haar zo te kappen als tijdens de jaren twintig de mode was.

The Photograph kleurrijke nostalgie

Documentaires hebben op televisie en in de bioscoop bestaansrecht veroverd. En terecht. Want wat zijn er mooie gemaakt. Zo schreef Karin de Lange over de documentaire 100Up van Hedy Honigmann. Of kijk de prachtige interviewserie van Coen Verbraak over Molukkers van Nederland terug via NPOstart of Plus, tipte Marlies Mielekamp. . Daar zijn ook de boeiende documentaireseries te zien van Ruben Terlou over China en de Chinezen. Stella Ruisch schreef over Le regard de Charles (Aznavour), Tina Turner en het ontroeriende Lourdes. En om in New Yorkse sferen te blijven na The Photograph: Oliver Sacks, his own life’ is een ontroerende biografie.