Kerstmis is gebaseerd op de christelijke overtuiging dat in een stal in Bethlehem Jezus, de verlosser is geboren. In de kerken en bij mensen thuis wordt dat herdacht met een traditionele beeldengroep. Jozef en Maria aan weerszijde van de kribbe met daarin hun kindje Jezus, de drie koningen, de os en de ezel. Kunsthistorica Mirelle Nunes neemt voor de gelegenheid de kunst over Kerstmis onder de loep. Klopt dat beeld wel met wat de bijbel zegt?
De Bijbel en Kerst in de kunst
In de middeleeuwen was de bijbel de meest invloedrijke tekst, opgedeeld in het Oude Testament en het Nieuwe Testament. Dit laatste deel bestaat uit de vier evangeliën (Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes). Hierin wordt het levensverhaal van Jezus Christus verteld. Enkele teksten en of boeken behoorden niet tot de standaard van de Bijbel, maar waren in de middeleeuwen wel belangrijk. Deze teksten worden apocriefen genoemd.
Beeldtaal door de eeuwen heen
Bij Kerst In de kunst zien we hoe de tradities rondom de geboorte van Jezus komen, veranderen en ook weer gaan. Een groot deel van het traditionele kerstverhaal blijkt niet eens op de Bijbel gebaseerd te zijn.
De os en de ezel komen bijvoorbeeld in geen van de vier evangeliën voor. ‘Er wordt een Kind in doeken gewikkeld en in een kribbe gelegd’. De kribbe (lees: voederbak) stond in de middeleeuwen altijd in een stal waar dieren aanwezig waren, zoals een os en een ezel. Vandaar dat deze twee ook in beeld verschijnen.
Drie koningen en twee vroedvrouwen
In de loop van de tijd komen er steeds meer details bij: met de drie wijzen uit het Oosten. Het waren er eerst geen drie maar twee. De drie zijn de wereld in geholpen door de beschrijving over de geschenken mirre, goud en wierook. Hierdoor lijkt het dat het om drie gevers zou gaan.
Daarnaast waren in de middeleeuwse kunst vaak de twee vroedvrouwen Zelomi en Salomé bij de kribbe aanwezig om het kindje te baden. Ook in de apocriefe evangeliën wordt dit nergens verteld en heeft het er alle schijn van dat dit een vondst is van een kunstenaar.
De geboorteplek van Jezus veranderde door de jaren ook nogal eens. Van stal naar grot en weer terug naar stal, zoals ook te zien is in het werk van Geertgen tot Sint Jans, Aanbidding der koningen uit 1490.
Het kerstverhaal in de hedendaagse kunst
Niet alleen in de voorbije eeuwen zien we het kerstverhaal in de kunst afgebeeld. Nu nog is het een onderwerp van de hedendaagse kunst.
Zo schilderde bijvoorbeeld Paul Gauguin, de Franse post-impressionist, een ‘Geboorte van Christus’ met exotische elementen tijdens zijn verblijf op Tahiti, Polynesië. Maar wel met de traditionele elementen van het kerstverhaal uitgebeeld: de os en de ezel in de stal, Maria als Tahitiaanse vrouw met kind en aan de rechterzijde nog een engel.
Voor kunstenaars blijft de bijbel én Kerstmis waarschijnlijk nog een bron van inspiratie.
Mirelle Nunes’ lezing ‘Kerst in de kunst’ kunt u ook als terugkijklink thuis achter uw eigen PC of device bekijken. Daarvoor kunt u zich aanmelden op de website van
Kunst uit Zeist of stuur een mail naar kunstuitzeist@casema.nl
Meer lezen van Mirelle
Eerder schreef Mirelle ook over de tentoonstelling van Hilma af Klint en Piet Mondriaan in het Kunstmuseum in Den Haag. Mirelle Nunes laat ons regelmatig kennis maken met beeldende kunst. Zo schreef ze eerder over de tentoonstelling van ‘zelfportretten in Slot Zeist, waar ze ook een mooie expositie hadden van Jasper Krabbé. Sllot Zeist is op zich al een bezoek waard, net als het mooi gelegen Belvédère in het noorden. Meer lezen over kunst? Klik dan hier.
Openingsfoto: De aanbidding door de drie koningen van Jezus Christus. Fresco van Giotto di Bondone, kapel van Padua.
Recente reacties